भाग ७ - प्रतिमा ओळख आणि संगणक दृष्टी (Computer Vision)¶
Computer Vision म्हणजे संगणकांना प्रतिमा किंवा व्हिडिओ पाहून त्यातील घटक समजण्याची, विश्लेषण करण्याची आणि निर्णय घेण्याची क्षमता देणे.
डीप लर्निंगमुळे संगणक दृष्टीमध्ये विलक्षण प्रगती झाली आहे.
👁️ संगणक दृष्टी म्हणजे काय?¶
संगणक दृष्टी ही अशी प्रणाली आहे जिच्यात संगणक कॅमेऱ्याद्वारे घेतलेल्या प्रतिमा किंवा व्हिडिओचा अर्थ लावतो.
"हे काय आहे?", "कुठे आहे?", आणि "ते काय करत आहे?" – हे प्रश्न संगणक उत्तर देतो.
🎯 संगणक दृष्टीने मशीनना "पाहण्याची" आणि "समजण्याची" क्षमता दिली आहे.
🧠 संगणक दृष्टीसाठी वापरले जाणारे डीप लर्निंग मॉडेल्स¶
- CNN (Convolutional Neural Networks) – प्रतिमा ओळख व विश्लेषणासाठी
- YOLO (You Only Look Once) – रिअल टाइम ऑब्जेक्ट डिटेक्शनसाठी
- ResNet, VGGNet – प्रतिमा वर्गीकरणासाठी वापरले जाणारे मॉडेल्स
🧪 प्रत्यक्ष वापरातील उपयोग¶
1. चेहरा ओळख (Facial Recognition)¶
- फोन अनलॉक (Face ID), सिक्युरिटी सिस्टम्स
2. वाहतूक विश्लेषण¶
- सिग्नलवरील वाहने मोजणे, उल्लंघन ओळखणे
3. वैद्यकीय प्रतिमा विश्लेषण¶
- X-ray, MRI मधील रोग ओळख
4. ई-कॉमर्स मध्ये व्हिज्युअल सर्च¶
- उत्पादन प्रतिमा आधारित शोध (Amazon, Myntra)
5. कृषी क्षेत्रातील रोग ओळख¶
- पिकांवरील रोगग्रस्त भाग शोधणे
📈 फायदे¶
| फायदा | वर्णन |
|---|---|
| कार्यक्षम प्रक्रिया | वेळ आणि श्रम वाचवते |
| अचूक विश्लेषण | मोठ्या प्रमाणात डेटा समजण्यास सक्षम |
| अनेक क्षेत्रांत उपयोग | आरोग्य, शिक्षण, शेती, वाहतूक, इ. |
⚠️ मर्यादा¶
- डेटा क्वालिटीवर परिणाम
- प्रशिक्षणासाठी अधिक संसाधने आवश्यक
- गोपनीयतेसंबंधी चिंता (उदा. चेहरा ओळख)
🎯 निष्कर्ष¶
संगणक दृष्टीने मशीनना "पाहणे" शक्य केले आहे — आणि त्यातून अनेक उद्योग व सेवा क्षेत्रात क्रांती घडवली आहे.
हे तंत्रज्ञान भविष्यात अधिक प्रगत आणि सर्वव्यापी होणार आहे.
👉 पुढे वाचा: भाग ८ - स्वयंचलित वाहने आणि ड्रायव्हरलेस तंत्रज्ञान