भाग २ - AI चे प्रकार¶
कृत्रिम बुद्धिमत्ता म्हणजे केवळ एकच तंत्र नाही, तर ती विविध स्वरूपात कार्य करते.
AI च्या कार्यपद्धती आणि क्षमतेनुसार तिचे विविध प्रकारांमध्ये वर्गीकरण केले जाते, जे आपल्याला तिचे स्वरूप आणि उपयोग अधिक स्पष्टपणे समजून घेण्यास मदत करते.
📊 क्षमतेनुसार AI चे प्रकार (Based on Capabilities)¶
1. नॅरो AI (Narrow AI)¶
- वैशिष्ट्ये: एकाच विशिष्ट कार्यासाठी प्रशिक्षित आणि मर्यादित
- वास्तविक वापरात: होय (आजची सर्व AI प्रणाली मुख्यतः Narrow AI)
- उदाहरणे:
- Google Translate (भाषांतर)
- Netflix/Amazon चे शिफारसी इंजिन
- Siri, Alexa सारखे व्हॉइस असिस्टंट्स
- मर्यादा: इतर कोणतेही कार्य करू शकत नाही
2. जनरल AI (General AI)¶
- वैशिष्ट्ये: मानवासारखी बहुविध कामे समजून घेऊन हाताळण्याची क्षमता
- स्थिती: सध्या फक्त संकल्पनात्मक आणि संशोधन टप्प्यावर
- दृश्य उदाहरणे: Sci-fi चित्रपटांतील रोबोट्स – Chappie, Ex Machina
3. सुपर AI (Super AI)¶
- वैशिष्ट्ये: मानवी क्षमतेच्या पलीकडची बुद्धिमत्ता व सर्जनशीलता
- शक्ती: आत्मजाणीव, भावनिक समज, निर्णय व कल्पकता
- स्थिती: भविष्याचा भाग – सध्या अस्तित्वात नाही
🧠 कार्यपद्धतीनुसार AI चे प्रकार (Based on Functionality)¶
1. Reactive Machines (प्रतिक्रियाशील यंत्रणा)¶
- कोणतीही स्मृती नसलेली, वर्तमान स्थितीवर आधारित निर्णय घेणारी AI
- उदाहरण: IBM Deep Blue – शतरंज विजेता संगणक
2. Limited Memory (मर्यादित स्मृती)¶
- पूर्वीच्या माहितीचा वापर करून निर्णय घेते
- उदाहरण: Self-driving cars – रस्त्यावरील परिस्थिती, सिग्नल्स लक्षात घेणे
3. Theory of Mind (मनाचा सिद्धांत)¶
- इतर व्यक्तींच्या भावना, हेतू आणि विचार समजून घेण्याची क्षमता
- स्थिती: फक्त संशोधनाच्या टप्प्यावर
4. Self-Aware AI (स्व-जाणीव असलेली AI)¶
- स्वतःच्या अस्तित्वाची जाणीव असलेली प्रणाली
- स्थिती: सैद्धांतिक कल्पना – अद्याप अस्तित्वात नाही
📌 तुलना सारांश¶
| प्रकार | सध्याची स्थिती | उदाहरणे |
|---|---|---|
| Narrow AI | वापरात | Siri, Google Translate |
| General AI | संशोधनात | Sci-fi पात्रे |
| Super AI | भविष्यातील | सैद्धांतिक, कल्पनारम्य |
| Reactive Machines | अस्तित्वात | IBM Deep Blue |
| Limited Memory | वापरात | Self-driving Cars |
| Theory of Mind | संशोधनात | मानसिक विचार क्षमता आवश्यक |
| Self-Aware AI | भविष्यकाळात | AI ला आत्मजाणीव |
🎯 निष्कर्ष¶
AI चे हे विविध प्रकार आपल्याला तंत्रज्ञानाची सद्यस्थिती व भविष्यातील दिशा समजून घेण्यास मदत करतात.
आज आपण मुख्यतः नॅरो AI वापरतो, पण जनरल AI आणि सुपर AI भविष्यात माणसाचे सहकार्य करणाऱ्या बुद्धिमान प्रणालींमध्ये रूपांतर होऊ शकतात.
👉 पुढचा अध्याय वाचा: भाग ३ - AI चा इतिहास